Nguồn gốc Do Thái của nghề sản xuất đồng hồ Thuỵ Sỹ

“Thung lũng đồng hồ – Watch Valley” (Thung Lũng Jura – Vallée de Joux) ở Thụy Sỹ, kinh đô của ngành sản xuất đồng hồ khắp thế giới không chỉ được tạo ra bởi những người Tin Lành mà người Do Thái từ Alsace cũng đã góp phần to lớn không kém gì cho sự xuất hiện của nghề chế tác máy thời gian của nơi này.

MỤC LỤC › Nguồn gốc Do Thái của nghề sản xuất đồng hồ Thuỵ Sỹ › Người Do Thái đã đưa đồng hồ và nghề sản xuất đi khắp Thuỵ Sỹ 1. Nguồn gốc Do Thái của nghề sản xuất đồng hồ Thuỵ Sỹ 2. Bienne, nhà của các thợ đồng hồ đến từ Alsace và Jura 3. Và những cái tên khác? › Lời kết

Nguồn gốc Do Thái của nghề sản xuất đồng hồ Thuỵ Sỹ

Vallée de Joux/Swiss Jurassic Arc – Thung Lũng Jura hay còn gọi là “Watch Valley” nghĩa là Thung lũng Đồng hồ, nơi được xem là cái nôi của cả ngành sản xuất đồng hồ Thụy Sỹ kể từ thế kỷ 15.

Thung lũng Đồng hồ (màu vàng) được tạo ra bởi tay nghề của người Tin Lành và lớn mạnh bởi khả năng kinh doanh của người Do Thái

“Thung Lũng Jura trải dài từ khu vực Lake Geneva phía Nam đến Basel ở phía Bắc, bao gồm bang Jura, một phần bang Vaud, Neuchatel, Bern và Basel. Đây là nơi tập trung nhiều nhà sản xuất đồng hồ truyền thống danh tiếng như Audemars Piguet, Jaeger-LeCoultre, Breguet, Blancpain, Patek Philippe,…”

Xuyên suốt chiều dài lịch sử của mình, Thung lũng Đồng hồ còn được xem là bắt nguồn từ nhiều tín hữu Kháng Cách (Tin Lành) biểu tình trong cuộc cách mạng tôn giáo ở Pháp (còn gọi là Huguenots) chạy trốn cuộc đàn áp ở Pháp đã đến Thụy Sỹ.

Dòng người tị nạn có kỹ năng này đã đưa đồng hồ của họ và kỹ năng chế tác đồng hồ vào Geneva, giúp đưa nơi nền nông nghiệp khó phát triển này trở thành một thành phố nổi tiếng với ngành công nghiệp đồng hồ chất lượng cao.

Nhưng làm nên một Thung lũng Đồng hồ hùng vĩ không chỉ có công lao của những người Kháng Cách mà còn được tạo ra bởi những người Do Thái chỉ chiếm phần nhỏ trong dân số của Thụy Sỹ, thông qua con đường thương mại.

Người Do Thái đã đưa đồng hồ và nghề sản xuất đi khắp Thuỵ Sỹ

Trước năm 1866, người Do Thái bị phân biệt đối xử nghiêm trọng ở Thụy Sỹ do Hiến pháp liên bang năm 1848 chỉ cho phép toàn bộ dân số Kitô hữu tự do đi lại và tự do định cư ở bất cứ đâu trên lãnh thổ Thụy Sỹ chứ không phải cho người Do Thái.

Chỉ đến năm 1866, những người Do Thái mới có quyền tự quyết định nơi ở và quyền công dân đầy đủ. Nhưng đến Hiến pháp liên bang mới năm 1874 thì họ mới có quyền tự dọ tín ngưỡng và đức tin.

EBEL, thương hiệu nổi tiếng với dây có mắt lượn sóng do Eugène Blum, một người Do Thái-Pháp thành lập

Cũng chính những điều khoản trong Hiến pháp 1874 đã gây ra làn sóng nhập cư đầu tiên khi Alsace bị Đức sát nhập vào năm 1871 và những người Alsace buộc phải chọn quốc tịch Đức hoặc rời khỏi đất nước.

Nhiều người Alsace gốc Do Thái và sau này là người Do Thái từ Đông Âu đã đi đến vùng Jura, những nơi quanh Neuchâtel, Bern, Geneva, Avenches. Từ đó, làng Hégenheim thuộc Pháp nằm ngay bên cạnh Basel vốn là nơi tập trung của cộng đồng người Do Thái đã trở thành điểm đến của một số thợ đồng hồ Do Thái bị từ chối cư trú tại Thụy Sỹ.

Ban đầu, nhiều người Do Thái kinh doanh trong lĩnh vực buôn bán gia súc, vải vóc hoặc làm đại lý đồng hồ. Dần dần, một số người xem các đại lý. Một số trong số họ dần dần tiến đến việc sản xuất đồng hồ thông qua thương mại.

Nhờ vào mối quan hệ quốc tế và chuyên môn thương mại của mình, sự xuất hiện của các gia đình Do Thái ở Thụy Sỹ đã tăng mạnh lượng tiêu thụ đồng hồ. Những gia đình nổi tiếng từ Hégenheim có thể kể ra như Bloch, Brunschweig, Didisheim, Dreyfus, Franck, Gintzburger, Grumbach, Lévy, Nordmann, Picard, Schwob và Weil.

1. Hégenheim, cái nôi của các tên tuổi lẫy lừng của ngành chế tác sản xuất đồng hồ Thuỵ Sỹ

Đến từ Allschwil gần Basel, gia đình Diedesheim di cư đến Hégenheim vào năm 1694. Theo thời gian, tên họ “Diedesheim” đã được chuyển thành Didisheim, Diedisheim, Ditisheim, Dietisheim và cuối cùng là Didesheim.

Năm 1850, anh em Marc và Emmanuel Didisheim thành lập một công ty sản xuất đồng hồ tại Saint-Imier và đăng ký nó dưới tên M & E Didisheim vào năm 1884. Henry-Albert, Edgar và Hyppolite, các con trai của Marc đăng ký thương hiệu Marvin vào năm 1893.

Sau khi chuyển đến La Chaux-de-Fonds, họ lại biến Marvin thành một thương hiệu quốc tế. Từ năm 1893 trở lại đây, Marvin đã xuất khẩu đồng hồ đeo tay sang Hoa Kỳ và phát triển kinh doanh với những nỗ lực cơ giới hóa để sản xuất hàng loạt. Năm 1905, công ty bắt đầu kinh doanh dưới cái tên “Henri-Albert Didisheim, fabrique Marvin”.

Marc và Emmanuel còn có một người anh em là Jacques Didisheim, ông này đã mở ông mở một xưởng chế tạo đồng hồ tại Saint Imier gọi là Fabrique Juvenia Didisheim-Goldschmidt et Cie vào năm 1860, sau đó chuyển việc kinh doanh đến La Chaux-de-Fonds vào năm 1882.

Ngoài ra, ba con trai của Marc Didisheim đã kết hôn với ba cô con gái của Maurice Ditisheim. Chú của chú rể, Gaspard, là đồng sáng lập của Ditisheim & Cie Fabrique Vulcain với anh trai Maurice và cha của Paul Bernard Ditisheim (người sáng lập Solvil ở La Chaux-de-Fonds).

Maurice Ditisheim đã rời Hégenheim năm 1858 và định cư tại La Chaux-de-Fonds với tư cách là một nhà môi giới đồng hồ, hoạt động kinh doanh thông qua công ty Manufacture Maurice Ditisheim.

Tại Hội chợ Thế giới Paris năm 1889, công ty Manufacture Maurice Ditisheim đã được trao huy chương đồng cho “Vallée de l’Arve”, một chiếc đồng hồ có các chức năng cực kỳ phức tạp.

Vào năm 1894, công ty này sản xuất đồng hồ dưới thương hiệu “Vulcain” nhưng niềm tự hào của họ chỉ thực sự đến khi bộ máy 120 Cricket giới thiệu năm 1947 (bắt đầu phát triển vào năm 1942).

Nói đến Paul Bernard Ditisheim, ông là người tham gia kinh doanh trước tiên trong gia đình Vulcain khi sáng lập ra lĩnh vực sản xuất đồng hồ với hai công ty Ditis và Solvil et Titus vào năm 1892.

Paul Bernard Ditisheim cũng được coi là cha đẻ của phương pháp đo lường thời gian hiện đại (chronometry), ông đã tạo ra các máy đo thời gian chính xác nhất đã từng sản xuất. Năm 1912, ông đã đạt được kỷ lục thế giới về Chronometric tại Đài Quan sát Hoàng gia ở Kew.

Paul Bernard Ditisheim còn cộng tác chặt chẽ với Charles Edouard Guillaume để nghiên cứu ảnh hưởng của áp suất khí quyển và từ trường và tạo ra chất bôi trơn tổng hợp với kỹ sư hóa học, Paul Woog. Năm 1930, ông đã bán công ty Solvil et Titus cho Paul Bernard Vogel.

Về phần Paul Bernard Vogel, ông kết hôn với Suzanne, một trong những người thừa kế của gia đình Eberhard và có được các mối quan hệ với những gia đình lớn trong ngành đồng hồ của thời kỳ đó, đặc biệt là ba gia đình Eberhards, Blums và Ditisheims.

Thương hiệu từng lớn hàng đầu Thụy Sỹ xưa kia Tavannes có rất nhiều mối liên quan sâu sắc đến các thương gia Do Thái

Một người Do Thái khác, Théodore Schwob, sinh ra ở Hégenheim, định cư ở La Chauxde-Fonds như một thương gia buôn ngựa, sau đó tự xem mình như là một thợ đồng hồ bằng cách thành lập công ty Schwob Frères et Cie vào năm 1862.

Théodore Schwob gả con gái mình cho Adrien Schwob, con trai của Joseph Schwob, một người Alsace cũng đã di cư đến La Chaux-de-Fonds, trước đây là một thương gia buôn vải và sau này trở thành một đại diện bán hàng cho hãng Zenith.

Một thời gian sau, Adrien thành lập công ty riêng của mình tại Le Locle rồi bán nó và cùng góp vốn đầu tư với Théodore Schwob cho Henri Sandoz sản xuất đồng hồ ở công ty Tavannes của ông.

Do đó, vốn của Tavannes Watch Co, đăng ký vào ngày 25 tháng 9 năm 1895 đến từ Schwob Frères et Cie (Théodore Schwob) và Schwob et Cie (Joseph Schwob). Điều này đảm bảo cho việc Henri Sandoz, người được bổ nhiệm làm giám đốc của Tavannes sẽ để Théodore Schwob và Joseph Schwob bán đồng hồ do ông sản xuất.

Để tránh cạnh tranh lẫn nhau, các công ty cổ phần này chia nhau các thị trường Nga, Nhật Bản và Trung Đông. Ngay trước khi Chiến tranh thế giới thứ nhất nổ ra, công ty Tavannes Watch đã trở thành công ty sản xuất đồng hồ lớn thứ hai của Thụy Sỹ nhờ các phương pháp hợp lý hoá (tất cả cùng có lợi) dựa trên mô hình của Mỹ.

Năm 1945, Schwob Frères et Cie SA trở thành Cyma Watch Co SA. Năm 1966, Tavannes Watch Co đã được Ebauches SA và Cyma Watch Co SA mua lại, kể từ đó, sản phẩm của Tavannes đều sử dụng thương hiệu Cyma.

Đồng hồ thương hiệu CYMA

Vài tên tuổi khác cũng sinh ra ở Hégenheim, các anh em Achille, Léopold và Isidore Ditesheim thành lập công ty LAI Ditesheim ở La Chaux-de-Fonds năm 1883; đến năm 1903 nó đã trở thành Movado LAI Ditesheim.

Năm 1947, Nathan Georg Horwitt, một môn đồ của trường phái Bauhaus đã thiết kế nên biểu tượng Museum Watch ngày nay được sở hữu bởi hãng Movado, đồng hồ mà sau này được chọn trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại New York.

Năm 1911, Eugène Blum, hậu duệ của chủ một đại lý đồng hồ ở Belfort và vợ ông, Alice Lévy, đã sáng lập nhà sản xuất Ebel Blum & Cie ở La Chaux-de-Fonds, Ebel là chữ viết tắt của Eugène Blum Et Lévy, đó cũng chính là thương hiệu EBEL ngày nay.

2. Bienne, nhà của các thợ đồng hồ đến từ Alsace và Jura

Sau sự xuất hiện của các thợ đồng hồ từ Jura ở Pháp, những người khác rời Alsace để đến định cư tại Bienne. Vì vậy, những công ty như Antima Watch (của gia đình Antmann và Appel), Liebmann và Liema Watch (Sigmund Liebmann) và Goschler et Cie đã được ra đời.

Sau này, Goschler Frères thành lập năm 1830 đã nổi tiếng với thương hiệu “Urania” dưới thời quản lý của Charles Picard, chủ tịch cộng đồng Do Thái ở Bienne. Một người khác, Léon Lévy, một trong 8 người con của Gaspard Lévy ở Hégenheim cũng đã thành lập công ty riêng Léon Lévy et Frères tại Bienne vào năm 1883.

Ba năm sau, công ty Léon Lévy et Frères đã có đến 700 nhân viên và có năng lực sản xuất hoàn chỉnh chiếc đồng hồ. Năm 1905, công ty này mở thêm một nhà máy ở Moutier và từ đó họ đã phát triển nên thương hiệu Pierce chuyên về đồng hồ tự động (đã sụp đổ vào năm 1980).

Thương hiệu Roamer cũng là một thành tựu của người Do Thái (Ảnh: ROAMER R-Matic)

Hay Fritz Meyer thành lập công ty đầu tiên của ông tại Solothurn năm 1888 và sau đó, liên kết với Johann Stüdeli để thành lập công ty thứ hai gọi là Meyer & Stüdeli AG vào năm 1905. Bộ máy đồng hồ đầu tiên của họ là Médana và Roamer. Dần dần, cái tên của bộ máy Roamer đã trở thành tên của công ty, Roamer Watch Co SA.

3. Và những cái tên khác?

Ngoài những tên tuổi lớn đã đề cập ở trên, vẫn còn rất nhiều các công ty được thành lập bởi người làm đồng hồ Do Thái, điển hình như Auréole Watch Cie của Philidor Wolf , Homis Watch của Schymanski, một gia đình di cư từ Ba Lan hay nhà sản xuất đồng hồ Nathan Weilđã tung ra chiếc đồng hồ đeo tay chronograph đầu tiên hoặc chronograph chia giây đầu tiên vào năm 1913.

Lời kết

Cho dù những cái tên này vẫn tiếp tục sự nghiệp hay đã bị quên lãng giữa dòng thời gian thì tất cả họ đều góp phần vào sự phát triển của ngành công nghiệp đồng hồ Thụy Sỹ cũng như các xưởng đồng hồ thủ công được thành lập trước đó bởi những người Tin Lành.

“Trong khi những tín hữu Tin Lành đã tạo ra nên nghề làm đồng hồ ở Thung Lũng Jura cũng như cả Thụy Sỹ, còn người Do Thái đã khiến ngành đồng hồ ở nơi đây và nhiều nơi khác phát triển lớn mạnh.”

Theo Europa Star

Những thương hiệu đồng hồ Thuỵ Sỹ nổi tiếng hiện nay:

• Lịch sử thương hiệu đồng hồ Doxa: “Ra đời từ cái nôi đồng hồ Thụy Sỹ”
• Đồng hồ Longines của nước nào, có tốt không, giá bao nhiêu?
• Lịch sử đồng hồ Tissot: “Thương hiệu của những phát minh mới”

RQSThao