Đồng hồ quả quýt (bỏ túi) là gì, cách phân loại và giá bán

Đồng hồ quả quýt (bỏ túi) như tên gọi, chúng có kích thước gần với quả quýt và được cho vào túi áo hoặc quần khi nào cần xem thời gian mới lấy ra. Đây chính là loại dành cho nam giới phổ biến nhất thế giới từ thế kỷ 15 cho đến đầu thế kỷ 20 mới bị thay thế bởi đồng hồ đeo tay.

MỤC LỤC › Tất tần tật về đồng hồ quả quýt (bỏ túi) 1. Đồng hồ quả quýt (bỏ túi) là gì? 2. Lịch sử ra đời 3. Cách thức đồng hồ bỏ túi hoạt động 4. Cách đeo đồng hồ bỏ túi › 5 loại đồng hồ quả quýt (bỏ túi) phổ biến 1. Open Face/Lépine 2. Full Hunter/Hunter Case/Savonnette (Hunter Pocket Watch) 3. Half Hunter/Demi Hunter 4. Double Hunter 5. Half Double Hunter › Sự tiến hoá của đồng hồ bỏ túi đến đồng hồ đeo tay

Tất tần tật về đồng hồ quả quýt (bỏ túi)

1. Đồng hồ quả quýt (bỏ túi) là gì?

Đồng hồ bỏ túi, như tên gọi chúng là chiếc đồng hồ được mang trong túi đặc biệt được làm trên áo khoác, áo sơ mi, áo vest… 

Đồng hồ bỏ túi – Pocket watch – Lépine – Savonnette là những cách để gọi loại đồng hồ hình tròn có kích cỡ nhỏ tương đương quả quýt được sử dụng chủ yếu bởi nam giới (ở Âu-Mỹ).

Phát minh này ra đời do nhu cầu cần một máy báo giờ có thể mang bên mình mà không phụ thuộc vào bất cứ nguồn điện để hoạt động. Vì vậy mà đồng hồ bỏ túi đầu tiên sử dụng năng lượng từ dây cót chính, lúc này chúng không có kính mà có nắp bằng đồng thau.

Tissot Bridgport Mechanical Skeleton, một loại đồng hồ bỏ túi kiểu Savonnette – Half Double Hunter Case

Đối với nam giới trưởng thành thì loại đồng hồ  là vật bất ly thân, không thể thiếu trong túi của một quý ông thanh lịch. Mặt khác, chúng còn được dùng bởi phụ nữ thường có mặt số được gắn thêm một nắp đậy, điều này có tác dụng trang trí hơn là bảo vệ.

Những năm đầu, đồng hồ bỏ túi được truyền lại như một vật gia truyền dù nó làm được bằng bạc, vàng, đồng thau hay bạch kim.

2.  Lịch sử ra đời

Peter Henlein là người phát minh ra chiếc đồng hồ bỏ túi vào 1510 tại Nuremberg. Chúng có kích thước nhỏ hơn loại treo tường và lớn hơn đồng hồ đeo tay mà chúng ta thường thấy ngày nay.

Nguyên mẫu đầu tiên có hình dáng như một mặt dây chuyền và được đeo quanh cổ. Lúc này, chúng có dáng hình hộp và cần lên dây cót 2 lần mỗi ngày và có hình dạng giống như một đồ vật mới lạ hoặc một con động vật nào đó. Đồng hồ bỏ túi lúc này tuy không phải là giải pháp đo thời gian chính xác nhất nhưng chúng đại diện cho địa vị và sự cao quý. Chúng sử dụng để phân biệt giữa thợ thủ công và các thành viên tầng lớp thượng lưu trong xã hội vì chỉ những người giàu có mới được sử dụng.

Trong lịch sử có Công tước xứ Modena Marchese di Manta và Meshur Sheyh Dede đều là những người sử dụng thiết kế này. 

Sau khi phát minh ra lò xo 1657, khắc phục độ chính xác bằng cách đưa vào bộ thoát đòn bẩy và tay quay phút, Henlein cũng đã cải tiến kích thước nhỏ hơn và dễ mang theo bên mình. Đến thế kỷ 17 chúng được thiết kế lại theo hình dáng tròn quen thuộc mà chúng ta thường thấy bây giờ. Việc sản xuất này lan sau đó lan rộng khắp các phần còn lại của các nước Châu Âu.

3. Cách thức đồng hồ bỏ túi hoạt động

Chiếc đồng hồ bỏ túi cơ học truyền thống trang bị bộ máy lên cót bằng tay. Trước đó khi chưa có núm xoay, có thể lên dây cót bằng chìa khoá lấp vào lỗ trên mặt sau của đồng hồ bỏ túi. Hành động này khiến lò xo bên trong bộ máy cuộn lại tạo ra năng lượng dự trữ, giải phóng ra khi hoạt động.

Đồng hồ bỏ túi thời kỳ đầu phải lên dây cót bằng cách dùng chìa khóa

Đến 1680 đồng hồ đã bắt đầu kết hợp lò xo cân bằng vào trong bộ máy và kim phút bắt đầu xuất hiện trên mặt số. Chúng tự lên dây cót khi đeo nhờ bổ sung rotor bên trong bộ máy (quả lắc từ trái sang phải theo chuyển động tự nhiên của người đeo, nén lò xo chính và lên dây cót cho đồng hồ).

Ngoài ra cũng có chuyển động bằng thạch anh mới hơn, hoạt động bằng cách sử dụng pin gửi xung điện làm thạch anh rung, chuyển đổi chúng thành chuyển động của kim.

Với loại lên dây cót bằng núm vặn, cần biết rõ 3 vị trí: đẩy lên là cài giờ, đẩy xuống dưới là lên dây cót và giữa dùng để cài đặt ngày. Chỉ cần đẩy núm vặn xuống và xoay theo chiều kim cho đến khi cảm thấy có lực cản thì dừng lại.

4. Cách đeo đồng hồ bỏ túi

Đồng hồ bỏ túi có dây xích gắn vào để buộc chúng vào thắt lưng, ve áo hay áo ghi lê nhằm ngăn chúng bị đánh cắp hay bị rơi ra.

Ngoài dây xích, đồng hồ quả quýt có thể được gắn trên dây đeo bằng da ngắn, móc khoá hay một vật cố định nếu cảm giác dây xích cồng kềnh và có khả năng mắc vào đồ vật.

Charles II của Hoàng Gia Anh đã khởi xướng xu hướng gắn đồng hồ bỏ túi vào áo ghi lê. Vào những năm 1800, một thành viên Hoàng Gia đã làm lại xu hướng này bằng cách cố định dây xích vào áo khoác bằng một chiếc kẹp.

5 loại đồng hồ bỏ túi phổ biến

Phần lớn đồng hồ quả quýt thường được trang bị chức năng âm báo, điểm chuông (phát âm thanh theo chu kỳ), Chronograph, lịch ngày, phát nhạc,… và được chia làm hai loại chính: Không có nắp gọi là Lépine, có nắp gọi là Savonnette (Hunter Case Watch/Hunter Pocket Watch tức loại đồng hồ bỏ túi của thợ săn). 

5 phân loại dưới đây bởi yếu tố thẩm mỹ, cách sử dụng và trưng bày, đây cũng là yếu tố xác định “độ tuổi” và giá trị đồng hồ, tính hấp dẫn đối với người mua tiềm năng.

1. Open Face/Lépine

Đồng hồ quả quýt phong cách Lépine – Không có nắp đậy mặt số

Open Face hay Lépine là tên gọi chung của đồng hồ quả quýt lộ mặt không có nắp đậy, chỉ cần lấy ra là có thể đọc được thời gian. Phần mặt số được bảo vệ bởi lớp kính thủy tinh trong suốt. Cái tên Lépine xuất phát từ tên của bậc thầy đồng hồ Jean-Antoine Lépine khi thiết kế ra cấu trúc máy cùng một mặt phẳng.

Đồng hồ bỏ túi Lépine có núm chỉnh và lên dây đặt tại vị trí 12 giờ. Nếu có giây nhỏ (Small seconds) thường đặt ở 6 giờ hoặc 9 giờ. Tổng quát, đây là thiết kế cổ điển truyền thống và phổ biến hàng đầu bởi sự tiện lợi của nó, không chỉ được sử dụng rộng rãi mà còn thích hợp với các nhân viên ngành đường sắt, đặc biệt là ngành đường sắt Mỹ.

2. Full Hunter/Hunter Case/Savonnette (Hunter Pocket Watch)

Savonnette/Hunter Pocket Watch, đồng hồ bỏ túi của thợ săn

Đồng hồ bỏ túi được thiết kế cho thợ săn có vỏ bọc có thể đóng mở nắp để bảo vệ mặt kính khỏi nguy cơ nứt vỡ. Chúng được gọi với cái tên Hunter Pocket Watch trong tiếng Anh vì những người thợ săn cáo Anh cần đồng hồ dễ mở bằng một tay, tay còn lại giữ dây cương của ngựa, đồng thời. Trong khi đó, tên gọi Savonnette theo tiếng Pháp hoặc xuất phát từ hình dạng giống bánh xà phòng tròn (tiếng Pháp là savon).

Thường thì vỏ các loại Savonnette sẽ được thiết kế trang trí hoa văn hoặc điêu khắc với chủ đề không giới hạn: Sách, động vật, hoa quả, vì sao,loài hoa, côn trùng, thập giá và thậm chí là đầu lâu… Nắp vỏ có bản lề 9 giờ, núm chỉnh ở 3 giờ, giây ở 6 giờ. Điểm bất lợi là mất thời gian đọc hơn Lépine do phải mở nắp.

Savonnette sử dụng nắp lò xo, nút bấm mở đặt ở vị trí chóp núm, núm luôn đặt ở vị trí 3 giờ và giây nhỏ ở vị trí 6 giờ cho phép đồng hồ có thể cầm và mở nắp chỉ bằng tay phải. Cấu trúc máy của Savonnette cũng chính là cấu trúc của đại đa số đồng hồ đeo tay ngày nay (núm ở 3 giờ) nên chúng chính là tiền thân trực tiếp của đồng hồ đeo tay.

3. Half Hunter/Demi Hunter

Đồng hồ bỏ túi phong cách Half Hunter

Để giải quyết vấn đề rắc rối khi phải mở vỏ đồng hồ để đọc thời gian của các thợ săn, loại Half Hunter đã được tạo ra, trong đó phần nắp được khoang rỗng hình tròn ở giữa sao cho có thể đọc thời gian ngay khi lấy ra mà không cần mở nắp nhưng vẫn bảo vệ được mặt kính ở bên dưới.

4. Double Hunter

Đồng hồ bỏ túi phong cách Double Hunter

Đồng hồ quả quýt được thiết kế cho thợ săn còn có một loại gọi là Double Hunter Case. Loại này phần vỏ có đến hai nắp mở ở mặt trước lẫn mặt sau. Mở nắp trước để xem thời gian, mở nắp sau để xem bộ máy cơ, hai mặt đều có gắn kính bảo vệ. Khi cả hai vỏ đều được mở thì đồng hồ có thể tự đứng vững để dễ nhìn khi đặt trên bàn hoặc tủ.

5. Half Double Hunter

Đồng hồ bỏ túi phong cách Half Double Hunter

Đây là thiết kế vỏ lai hai kiểu Hunter và Half Hunter lại với nhau. Nắp trước là khoang rỗng hình tròn ở giữa sao cho đồng hồ có thể đọc thời gian ngay khi lấy ra mà không cần mở nắp, nắp sau (có thể áp dụng các biện pháp trang trí) mở để xem bộ máy. Loại này là lựa chọn tuyệt vời nếu mong muốn một chiếc dễ đọc, xem được máy, trang trí đẹp mắt.

Thông tin thêm

Ngoài ra còn có một loại đồng hồ bỏ túi tên là Nurse’s Fob Watch, chúng có kích thước nhỏ hơn đáng kể, chỉ bằng ½ hoặc ¼ kích thước mẫu thông thường. Chúng dành cho phụ nữ và thường đính kèm dây đeo ở một bên, cuối dây đeo có một chiếc ghim hoặc kẹp cho phép đồng hồ gắn vào đâu đó quần áo, cổ áo hoặc túi.

Dây đeo thường gắn ở vị trí 6 giờ giống như đồng hồ được treo ngược xuống, khi cầm lên người sử dụng được xem đúng vị trí bình thường. Những năm gần đây có nhiều cơ sở ý tế đã yêu cầu nhân viên điều dưỡng đeo loại này thay vì đồng hồ đeo tay để đảm bảo vệ sinh.

Sự tiến hoá của đồng hồ bỏ túi đến đồng hồ đeo tay

Sự phát triển của đồng hồ bỏ túi đã bắt đầu vào đầu thế kỷ 15 khi bộ phận dây tóc được phát minh. Hình dạng được cải tiến dần theo thời gian nhưng không đáng kể, vào thời điểm phát minh, chúng có hình tròn, làm bằng sắt có kích thước đường kính 6 cm dày 2 cm.

• 1550: Xuất hiện đồng hồ trứng (hình bầu dục) dễ dàng cầm nắm, di động.
• 1575: Chiếc đồng hồ có kích thước nhỏ đầu tiên có thể bỏ vừa túi quần áo ra đời, kèm theo chức năng báo thức. Ban đầu, loại này thường được mang giấu (đặt trong túi ở mặt trong của áo, váy).
• 1632: Các màu sơn men được phát minh và dần xuất hiện trên các nắp, mặt đồng hồ.
• 1674: Thợ đồng hồ người Pháp Isaac Thuret đã làm chiếc có bộ phần dây tóc (Một linh kiện thuộc bộ dao động có trách nhiệm mang đến độ chính xác được phát minh bởi Christiaan Huygens năm 1665).
• 1676: Chiếc đồng hồ quả quýt đầu tiên có chức năng âm báo (đặt giờ phát âm thanh) đã được sản xuất.

Vào thế kỷ 18: Đồng hồ quả quýt thường là một phần trong bộ trang sức được đeo ngay tại thắt lưng.

• 1700: Bắt đầu được trang bị kim phút.
• 1708: Điêu khắc, chạm trổ dần phổ biến trên phần vỏ ngoài.
• 1720: Chiếc đồng hồ đầu tiên sử dụng chân kính được chế tác.
• 1726: Bánh xe gai (Loại cylinder, một linh kiện thuộc bộ hồi) được phát minh.
• 1740: Xuất hiện chiếc có vỏ làm bằng vàng 4 màu.
• 1800: Đồng hồ quả quýt không ngừng thay đổi từ khung vỏ ngoài lẫn bộ máy.
• 1842: Phát minh cơ cấu lên dây cót không cần chìa khóa đã giúp cho việc lên dây nhanh chóng và dễ dàng hơn bao giờ hết chỉ bằng cách vặn núm chỉnh theo chiều kim đồng hồ.

Vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20:Thời điểm này cũng là lúc chiếc đồng hồ quả quýt đã hoàn thiện gần như ngày hôm nay.

Đồng hồ quả quýt (bỏ túi) đóng vai trò là nguồn cảm hứng quan trọng phát minh ra đồng hồ đeo tay. Đứng ở nhiều góc độ, có thể nói chúng là tiền thân “trực tiếp” của đồng hồ đeo tay hiện nay, với cấu trúc bộ máy gần như tương đồng, không có nhiều thay đổi. Nhiều bộ máy huyền thoại còn được sử dụng trong đồng hồ đeo tay như ETA 6497, 6498. Cho đến hiện tại, cả 2 mẫu hiện đại gần như chỉ khác mỗi cái vỏ.

Tuy không còn là xu hướng thời trang chính thống nhưng di sản phong phú mà chúng để lại vẫn tồn tại như một biểu tượng sang trọng. Ngày nay cũng có nhiều nhà sản xuất đồng hồ xa xỉ tạo ra một số dòng bỏ túi để làm phong phú hơn BST hiện đại của họ.

Có thể bạn quan tâm:

• Tại sao số 4 La Mã ở mặt đồng hồ là “IIII” chứ không phải “IV”?
• Chronos – Vị thần thời gian của Hy Lạp và thế giới đồng hồ
• Lịch sử phát triển của các thương hiệu đồng hồ nổi tiếng

Ngọc Yến